Thuhma

He thawnthu Thlahrang tih hi Lalzuithanga ziah a ni a.

Lalzuithanga hi thu leh hla lama tui mi tak a ni thin a. Kan zinga a awm ve tak loh avangin he thawnthu, a sulhnu hi amah hriatrengna atan kan chhuah (publish) a ni e.

Pachhunga – Publisher & Proprieter
Gilgal Press

Dated Kulikawn
15th July 1997

Bung 1

Hmeichhe thlaphang leh thlabar au thawm ni awm tak a han hriat chu khawvar hnaih lam ni tawhin Tawia chuan a hria a. A khum atang chuan a han inbeng kang a ngun zawk deuh chuan a han ngaithla a. Mahse, engmah chu a hre leh chuang lo va. A lukham sira kawlphekhawnvar chu a la chhuak a, a tho va, ngaihthlak chian lehzual tum chuan pawnah chhuah a tum a. Kawngkhar hawn a tum lai tak chuan aw chu a han hre leh a, mahse khawilam nge a nih chu a hre lo. A han chhuak a ngawi rengin pawn vawtah chuan a ding a, minute sawmpanga lai tur a han din chuan engmah a hriat leh chuan loh avangin mu tur chuan inchhung lam chu a pan leh ta a. Kawng chu dim takin a kalh a, a kalh fel chiah tih chuan aw chu chiang tak maiin a han hre leh a. Hmeichhe aw, thlabar mangang tawp au a ni tih hai rual a ni lo. Luipui dung vel niin a hria a, Luipui ruamte pawh chu khawk rum rumin a hria a. A ngaih chu a tha thei mawlh lo. “Eng tizia a, zing lam tawh lehnghala khuti laia chutiang aw hre mai nge ka nih chu le! A tu tehlul nge maw ni dawn chu aw?” a ti rilru vawng vawng a. Reife chu hriat leh tumin a han ngaihthla leh na a, a bengthla a cham tih mai loh chu hriat a nei leh ta lo va. A khumah chuan a chhungte tihharh a hlauh avangin dim takin a han mu leh a. Reife a ngaihtuah nep nep hnu chuan a lo muhil leh ta a.

Nilaini zing chu a vawat kher mai. Khua a dur khup mai a. Chawii buh deng tur chuan a han thlir vel a, a rilruin “Vawiin cu feh loh mai tur a nih hi, a sur mai chuan le, kan buh tlemte khu kan tiuk zo mai awm e” a ti nep nep a. Buh a han deng a, a den zawh dan lam chuan ruah pawh a lo tla ta phuarh phuarh a, mahse a tam lem lo va.

Tawia chu a lo tho va, vawt a ti hle mai. A nu rawngbawlna meilum ai chuan herhsawp tar lam tawhah hian a thu a. Ngawi rengin nghafuan rep chu a hem a, tlangval tawng tam lo tak mai, mahse bengvar tak, hawihhawm zet mai, a nu, a pa leh a farnu teho pawh duat thiam tak, thahrui pawh nei tak a ni a. Lehkha erawh chu Silchar Govt. High School-ah kum hnih emaw a zir a, chhungkaw harsatna avang leh sum leh pai lama an harsat zual tak avangin a zawm zel thei rih lo va, chumi kum chuan a chawl a. Hlo thlovin a hmanhlel a, a nau Chawii leh a nu nen chuan lo chu an enkawl a. A pa erawh chu Contractor hnuaia mistiri-a inhlawhfa a ni a. Tin, a u te pathum chuan pasal neiin in hrang an chan tawh avangin amah leh a nau Chawii mai chu an ni tawh a. Chawii pawh chu pasal neih hun zet kum 20 dawn lai a ni tawh a. Nula te lam deuh, ngo leh sa tha tak mai, hmel pawh duai lo tak mai hi a ni a, mahse a tlum ber a nih vangin a chhungte pawhin naupang chhe ena an en, ani pawh an inchhungah chuan naupang chhe awma la awm mai mai a la ni a. A u Kung’in pasal a neih chinah erawh chuan a inti nula ve chauh va. Nula fel tak, mawng zang leh taima, tha tha deuh mai hi a ni a. A u Tawia ang lovin tawng duh leh kawm nuam tak, rual pawh thiam tak a ni. Tawia phei chuan a farnute zinga a chhuan ber a ni a, Aijal Middle English pawh tha takin a tling nghe nghe a ni.

Chawii buh deng zo chuan a buh den fai chu a rawn chawi lut a, fairel bela chhun pah chuan a u chu a han en a, “Ka rei, ih maw ka u, nizan khawvar lam tawh a ka mumang han makzia mai chu. Luipuiah khuan puan suin kan lo kal dun a, vai lianpui mai hian min lo man bet a, nang lah chuan min lo tlansan daih mai si a, ka hlau chu ka te tuar tuar mai a. Ral atang hian min lo thlir ringawt mai a, mi lo kalsan ta nghal a. Ka han huatzia mai che chu. Chutih lai tak chuan ka han thangharh hlawl mai a. Ka thaw ta huai a. I pawn chhuak lo lut leh emaw ni kha ka han hrilh lek lek che a” a han ti a. A u chuan mak chu a ti rilru viau nain, “Nanga thlaksik mang mai maite chu, I mang ni lek awm zuk nia” ti chauhin a chhang a.

Chaw ei kham chuan an kawt nula Lalpiangi chuan Tawia te chu buh sengpui a tum avangin insiam peih sa diam hian a lo lut a. Tawia chuan “Thu rawh khai Piangi, vawiin hi feh duh tur pawh em ni. Khawchhe eng iau uau leh naupang tap meng ker kur chuan ban an tum lo tih a ni si a. Hetiang chunga buh han seng te chu kan duh dawn em ni ka lo ti mai asin” tiin thutna chu a han pe a. Lalpiangi chuan “I thu a lawm le, Sibudar berin I tih a thu a ni ang chu. Ka rei! Taka” tiin Tawia chu a han en a. “Nizan chu maw – ti mai ila, tukin khawvar tawh lam mah mah kha a ni awm e. Ka mumangah ka lo hmu che a. Luipuiah khuan thing phur turin kan kal dun a, Sakei lianpui mai hian min lo man bet tlat mai a. Nanglah chuan min lo tlansan daih mai a, ka hlau chu ka te tuar tuar a, ral atang hian min lo thlir mai mai a. Ka han harh thut mai a. Ka rei, ka thaw huai huai mai a” a han ti a. A ngaih a tha lo hle nain Tawia chuan “I thlasik mang ni awm reng zuk nia” ti chauhin a chhang a. Chawii chuan hre ve sela chuan chutia a mang ang tak, lo mang ve chu mak tiin a sawi leh ve ngei ang. Mahse Chawii chu chutih lai chuan Thanchhunga te inah nawhalh leiin a lo kal bo hlauh a.

Tih tak na-ngialin ruah chuan ban zai a rel lo. Tam phei chu a tam hauh lova, mahse buh seng nan erawh chuan a mi loh hle mai. Chuvang chuan Tawia chuan feh hun chu thulh a rawt ta a, Lalpiangi pawh chu a haw a “Khuain a zir leh naktuk lamah ka lo thawk leh dawn nia” tiin.

Tawia chu a han hawi vel a, khua chu chutiang deuh reng nia a rin avang chuan, “Khawnge awm rau rau si chuan ka thing hual kha ka zuk kit teh ang” tiin a insiam a. A bahhnuk hreipui hriam tak chu a la a, a ipte lian tawk tak chu a ak a. A dumbawm leh nawhalh ilo vel chu a han khung a. Tui dahlumna flask-ah chuan Chawii chuan thingpui chu a pai turin a han siam sak a. A han inpeih fel chuan thelretkawr a ha a, Chawii chuan “Ka u ka lo kal ve mai mai ang chu? Hnawk mi ti em ni?” a han ti a. Tawia chuan “Kal lo ve, vai lianpuiin a man ang che, I hlau lo’m ni?” tiin fiamthu hian a chhang a. Chawii chuan “E! Ni tak e! Ka kal duh leh teuh lo mai ka lo theihnghilh der a ni” a han ti a. A u chhuak ta chu a thlir zui a, a rilru chuan “A khaw hreawm nen, a han tih tawh hi chu hnialsak theih a ni si lova” a ti neuh neuh a.

Lalpiangi chuan tukverh atang chuan “Ka rei Tawia khawnge I kal dawn vei si?” tiin a han au va. Tawia chuan “Khawi dang lo ve, Luipui kama ka thingzai hual khu ka zu kit ang chu ka ti” a han ti a. Lalpiangi chuan “Khai, min lo nghak rawh, a bul lawkah thing tan sa ka nei asin” a han ti a. Tawia chuan “Mai maia Sakei lianpuiin a man mai tur che asin” a han ti a. Chu veleh Lalpiangi chuan “E! Ni tak, ka duh leh teuh lo mai, ka lo theihnghilh der a ni” tiin a han nui a. Fimkhur takin zu che la, hetiang ni hi zawngin inhliam palh a awl ngai” a han ti zui ve a. Tawia chuan a rilru chuan “An mumang a mak deuh viau si a, kal loh mai tur em ni zawk chu” a ti neuh neuh a ‘Mahse nizan ka aw hriat pawh kha ka zu chian thei mial mahna” tih rilru pu bawk siin a thianpa Thanchhunga te inah pankhawr lei tur chuan a kal ta zel a.

Ralkapi, Thanchhunga nau chuan Tawia lo lut a han hmuh chuan “Ka rei! U Tawi thu teh, nizan ka mang han makzia chu ka han hrilh teh ang che. Hawh awi, ka han theh phawt ang che” tiin pankhawr chu a han pe a. Tawia chuan “Eng mang nge ni ta thin?” tiin a han thu a. Ralkapi chuan “Ih maw Luipuiah khuan eng ti turin emaw kan lo kal dun a. Lengkir hnuiah hian li thuk dum kuk mai hi a lo awm a. A koa kan kal lai tak mai chuan ka lo tla dawn a, thei leh thei lo hian ka lo inham tang tawk tawk mai a. Ka lo te tuar tuar a. Ka hnung lamah hian I lo kal phei a mi han pawt chhuak nawlh mai a. Kotlang rem deuh maiah hian min lo pawm chhuak a, ka han harh zawk mai a” tiin a han hrilh a. Tawia chuan mai a ti ngang mai. A hriat ang zawng zawng hriatpui vektu chu awmin a hmel chu lo thlir kiau sela, mak a tih avanga a danglamzia pawh an hria ang, mahse a hriat ang tumahin an hre lo. Pankhawr chu a han lei a, kal tur chuan a chhuak ta a. Chhuah pah chuan “I thlasik mang ni lek awm a nih chu. I thiar fai nep a ni ang e!” fiamthu hian a han tizui a.

Ramhnuai chu a reh hle a. Sava rah tlan hlim thawm pawh hriat tur a vang hle mai. Khawpui chhunga ar khuang rite chu a chiang zawk mah mah a. Ruah chu a tam lo nain a tla deuh reng a. Tawia chuan a thing hual bul chu a thleng a. A han bei vat vat a. A rilru chuan “Tha taka ka zai theih chuan chak tur zawng a daih teh meuh dawn hi” a ti rilru nap nap a. A hlan rem thei ang ber tura tluktir tumin muang chang chuan a han dawp tan a.

Hmun rem tak, mual pawng, mual dung taka ding a nih avangin leh a velte pawh chu a fai that avangin a thengthaw hle a, chet velna pawh nuam tak a ni. Sir zawnga thingvawkpui tuai zawn pheia a kih thluk phei chuan harsa lo taka hlan pawh siam theih mai a ni a. A tlukna tura a duhthusam hmunte chu chiang fein a han en vel thin a.

Chawfak hun a lo hnaih chuan a kit thlu dawn ta a. A han cheh tawpah chuan a nghing luai a, a awn ta ruai ruai a, muang chang chuan a han tawlh sawn a, a duhthusam ang ngeia a tlu dawna a hriat avangin a lawm ngei mai. A han tlu tur, a hnuk la thlungtu han inpawtchat vel thawm chu a ri tuar tuar mai a. A hma zana hmeichhe au thawm a hriat ang mai kha niin a hria. Luipui ruam chu a khawk rum rum a, a han tlu dur mai a, thingvawkpui tangte chu a vaw bal hneh hle mai. A duhthusam ang chiaha a tluk avang chuan ngaihtha tak maiin a thing bulah chuan a han zuang kai a, hlim zetin mei zuk chu a han siam a. Muangchanga mei zu chung chuan a nau Chawiin thingpui a pai chu a han in a. A in zawh chuan thingluang chu a han zawh zai zai a. A bunna tawk awma a rinah chuan a han chhinchhiah a. “Tha taka zai theih zawngin a thathnem fe dawn hi” a ti rilru a. A tanga zarte chu a han ena, “Hengte pawh hi thinghal a ni zel a, Chawiin a lawm nasat dawn hi” tiin a tangte deuh deuh chu a han chhawk nghauh nghauh va. A ler lam tanga banpuam tiat lai, invaw kul ulh teuh chu a hnuai lamah hian a han dawp a, a chung lamah chuan a han sat bung a. Chutia inulh teuh a nih avang chuan a bingbilet phei a, rualrem lo takin a tlu phei a.

Tawia chuan a han en zui phei chuan a hmawr vuakah chiah chuan hmeichhe pakhat a khaikhupa lo bawk reng hi a hmu ta mai a. A phu zawk a, hnah chuan a hliah deuh avangin tunge a nih a hre thei lo. Hmeichhia a nih erawh chu hai rual lohvin a pawnfen dumah te, a samah te chuan a hriat mai a. A tu chu nge ni ta ang le! A nau Chawii emaw Lalpiangi emaw kha an lo kal ve ang a – a thing kih chuan a vawhlum ta mai em ni ang? An mumangte chu a han hrechhuak uai uai a. A rilru chuan “Mumang kha an sawi ka hrereng si a – enga tana ka han kal ta kher kher chu ni ngai ang le?” tiin a kal ta chu a inchhir hle a. Khur zawih zawih chungin a han phei a, a hma te pawhin chu lai chu hmu chiang viauin a inhre si a. Thing tlukna tura a tan zawn pheite chu a thlir ngun tehlul nen. Hmeichhe awmna a han thlen chuan a incheina atangin Lalpiangi leh a nau chu an ni lo tih a hria a. A khuhtu thingtang chu rang deuhin a han paih kiang a, a thingthi a, a han pawm tho a a lo zawi hniang mai a, a pang erawh chu a la lum thar thar a. A chatthla chauh turah a ngai a. Tawia chuan tunge a nih a hre reng reng lo. Aizawl nula ni awm tak a ni a, mahse Aizawl nula chu hre fai tawh ve hlein a inhre si. Chutiang awm a hre ngaiin a hmuh pawh a hmu ngai si lo.

A incheinate chu a namai lo viau a. A pawnfen chu Sahmul leh Silk chawhpawlh phiar dum nalh tha tak mai hi a ni a. A kar hak chu Sahmul dumpawl, Jumper phiar lum tha tak mai hi a ni bawk a. A kawr hnuai chu puan var pan tha tak, a fual hi a ni nghe nghe a. A nghawngah chuan Silk ‘scarf’ a dumpawl, a vara kah tial hi a invet a, nghet mang lo tak hian a insuih a. Pheikhawk erawh chu a bun lo. A hmaiahte chuan powder leh hnawihsen sulhnute chu a lang thei a, zu rim leh chutiang lam chu engmah a nam lo.

A nau Chawii ang deuh, hmeichhe sang vak lo, mahse ngo tak mai, sam mawi tawk, pian thiam duhawm tak, hmai sin, sawl lam deuh hi a ni a. Tawia chuan a han en nawn leh a, hmanhmawh takin hnahchhawl chuan a han vuak khuh liam luam a, a chanchin Lushai Clerk hnena report tur chuan a tlan ta nal nal a. A thlen chuan thil awm dan chu a han sawi a. Lushai Clerk chuan Police hnena report pe turin a tir leh nghal vat a. Thirsakawrin hmanhmawh takin a tlan leh ta a.

Upaho leh tlangval thenkhat chu an han inau khawm a, upa ho chuan “Khai Dara leh Thiauva, nangni pahnih a hmun in hre bawk a, miin an lo khawih che ang e, a veng turin tlan rawh u khai. Keiniho chuan Dahrawk lam kan lo nghak ang e, Pisa chawlhni a ni a, kan lo tlai deuh maithei’ an ti a. Dara leh Thiauva chu chaw eikham a ni tawh bawk a, an insiam sawk sawk a, an kal ta a. Anmahni mai pawh ni lovin midang pathum laiin an zui ve nghal a. An zuk thlen chuan an han zawng vel a, mahse thing vuak phak hlam sawm lai tur an zawn hnu pawh chuan chutiang awm reng reng an hmu lo tawp mai. Thingluang hnuaite pawh chu an han en chiam thin a, mahse an hmu zo ngang lova. Dara chuan “Khai engmah hi I tidanglam lo ang u, an lo thlen lo nghak ngawt ngawt ila a ni mai. Engmah lo tidanglam suh u an tih kha” a tih avangin engmah chu an tawk che danglam ngam lova.

Dar thum velah chuan Tawia hruai chuan Police Dahrawk leh a hote thahnem fe, Doctor, Lushai Clerk leh upaho, tlangval thahnem fe nen chuan an lo thleng a. Tawia chuan a dahna hmun chu a han pan a, midang chuan an zui a, mahse engmah a lo awm tawh lo. Dara leh a thiante chuan an hmuh zawh loh thu chu an sawi a. A ngaihna hre lo tak mai chuan an hawihai ta mai mai a.

A tawpah chuan zawng turin an vak darh ta a. A thenin lui mawng lam an zawh a, a thenin lui hnar leh a peng tin mai chu an zawh bawk a. Khua a lo tlai hle tawh pawh chuan engmah sulhnu awm an hmu lova. Upaho mangang chuan “I mitvai te a ni lo maw?” tiin Tawia chu an han zawt ngawt thin a. Ani lah chuan “Hmuh ringawt ni se a ni ang pawh a tih theih a. Ka pawm thovin a pangte pawh ka khawih ve ngei si maw le” a ti chauh mai a. Mak an ti ve em em a, khua a lo tlai tak avang chuan a tuk lama vantlang zawn turin an dah ta a.

Tumahin chutiang awm mikhual emaw, khawtual emaw rinhlelh tur hria reng reng an awm lo va. Aizawl leh a chhehvel an han inzawh chhuah ngial pawhin chutiang awm chu an awm hek lo. A tuk khua a lo var chuan tlangval zawng zawng mai chuan chan insemin an phek zawn ta chiam a. Tawia pawh chu a thiante nen an thawk chhuak a. Chawfak hun pawh chuan tumahin chutiang awm sulhnu engmah an hmu chuang lova.

Tawia, Dara leh Thanchhunga te pathum chu chaw fun meuha thawk chhuak an nih avangin nilen an tum reng a. Luipui dung chu ngun takin an zawng chawhma a. Chawhnu lamah chuan Tawia chuan “A! Kan hlawhchham a nih ber hi maw. Ti rawh u, sairil hi I pu ngawt mai teh ang u, in duh ve lom ni?” tiin a thiante chu a han rawtpui a. Tawia chu Dara leh Thanchhunga kal lohna lam kamah chuan a kal a, sairil chu a han sat vel a.

Ngaw vahbak luikam chhengchhe takah chuan a han kal a. Tartiang hmun nuam deuh tak hi a kawi dawnah a lo awm a. Chutah chuan lui pana sairil pu chunga kal chu a han tintuah a. Chutih lai chuan a hma vawkpui-ruangruh ro tang te tak te tea nula nghawnga silk scarf insuih a hmuh ngei kha a lo inkhai va mai chu a hmu ta a. A han hnim pawh chuan nula rim ngei kha a ni tih a hria a. A thiante chu a han au dawn a, mahse a piah kawrte hnarah chuan a han kai phei a. Kawrte hnar chu a han zawh a, kawr chhengchhe fe mai kai theihna tawk tawk hi a ni a. Kawi tih tham mang loh hlam sawmhnih emaw vel tur a han zawh chuan tlem hian a lo kawi a, chumi kawi kual pelh takah chuan lung ngheng hian, rem lo deuh taka thuin nula chu a han hmu a. A lo thi awzawng lo mai. Tawia hmel a han hmuh veleh chuan a tho va, rang em em mai hian a pawm chung chung a, mahse a tawng thei lo. Tawia chuan a paw chawt a, “Hlau reng reng suh, nangmah lam turin alawm ka lo kal” tiin a han hnem a, hmanhmawh theih hek loh, muangchang chuan Luipui an pawh dawn tawh tih chuan Tawia chuan a thiante chu a han au va, “He lamah kan mi zawn pawh ka hmu ta e” a han ti rai a.

Chumi aw an hriat chuan Dara te thian dun chuan an sairil chu tlansanin an pan chho ta a. Lui atang chuan an han au a, mahse chhanna a awm lo. An han auh nawn leh pawhin engmah chhangtu a awm lo. Thehmeh ang vang vang a ni mai. Ralkhata Tuklo hram leh Changsen te duai duai chu an hriat tawk a ni mai a. Dara te thian dun chu an mangang kher mai. Luidung chu an han zawh chho va, mahse a sulhnu awm an hmu si lo. An han chhuk leh ngawt ngawt a. A pen tan tirhna atang chuan an han chhui tan a. Reife an chhui hnu chuan kawrte chu an lo thleng a. Chutah chuan a sulhnu awm chu an hmu tha ta mang lo va. Kawrte chu an zawh thla ta a.

Lui chhuah dawn tepah chuan an thianpa Tawia chu a kut hnungkhirhin a hmai chu nula scarf-a tuam chiah mai khan lungpui sira a lo tal chawt chawt chu an hmu a. Rang deuh chuan a phuarna chu an han phelh a, a zawi der mai. Dara chuan a han pawm a, Luipui kam tiau zawl hmun remah chuan a han dah a. Reivak lovah chuan a lo harh a, a lu chu a dawm vawng vawng a. “A keh em lo maw?” a han ti a. Dara chuan “Engtizia nge maw ni le?” tiin a han zawt a. Tawia chuan a nula hmuh dan leh a puak takzia te chu a hrilh a “Hneh deuh maia mi phih thlaksak lawptu awm ang mai hi a ni a. Ka han lehhawi tur chu ka tukkhum ko hi ri chawrhin ka hria a, chuta chin chu engmah ka hre ta lo reng reng. Mak tak mai a ni” tiin a tukkum chu a han dap vat vat a. An han en lat lat pawh chuan talhtum hnu awm a awm chuang si lo. Dara chuan “Eng nge a nih I hre si lo maw?” han ti thin mahse Tawia chuan a hre der si lo. Nula scarf chu a han en a, a han hnim a, “Amah kha ramhuaite a ni hlawm ang ka ti, ti rawh u I han chhui leh teh reng ang u. Chutia mi han sawisak dan nungchang chu” tiin scarf chu a ipteah a ak a, a thin a rim hle mai a.

Tlangval chak ve tawk tak pawh nia a inhriat nen, chutia namen lova hneh taka han sawisak a ni ta mai chu inring ve vea inbeih a chak hle a. A chem chu a han hum sauh sauh a, hma chu a hruai ta a. Reife an zawn leh hnu pawh chuan sulhnu awm pawh chu an hmu ta chuang lova. Awm lo zawn ang vang vang mai a ni a, a tawpah chuan haw zai an rel ta a. An thlen chuan thil awm dan zawng zawng chu upaho an hrilh a, scarf pawh chu an pe bawk a. Mahse chuta tang ringawt chuan tumahin nula chu tunge a nih hriat chhuah rual a ni lo.

Chhunzawmna: Bung 2, 3, 4, 5