Part 1: Rairahtea
——————–
Rairahtea tuichawi chu a lo let har tak em avangin Rairahtea nupui chu a mangang ta hle mai a. Chu tih nak alai chuan nau a vei zui leh ta nghal a. Ni sensa hnuaiah chuan nau a hring ta a. Fapa duhawm tak mai hi a hring a, nau a hrin fel hnuah pawh a pasal chu a rawn let leh tak loh fo avangin Kawrpawl hovin an man a nih ngei a ring a. A tui lah chu a hal tulh tulh mai si a, a fapa hrin hlim chu a mut a, tuikhur a thlen chuan a pasal chu Kawrpawl hovin an man ngei a ni tih a hre ta a. A pasal awm ta si lo cu a mangang zual sauh va.
Chutia tui a chawi hlan chuan, tuma enkawl lohva nausen leng bat bat chu Vanchung nula hian a lo hmu a, tha a ti em em mai a. Lawm a chak ta tlat a. A en reng lai chuan nausen chu a rawn nui ver ver a, Vanchung nula chu eng dang mah ngaihtuah lo hian, a nui ta hawk hawk a. A thiante chuan, “Engtizia nge, I nuih tak mai?” an ti a. A ni chuan, “A, khuta nausen mahni chauhva awm khu a lawmawm em a, min tinui a ni.” a ti a. A thiante hnenah chuan, “Nausen mahni chauhva awm ta chu a khawngaihthlak awm em a, siamah ka duh a ni,” a ti a. A thiante chuan, “Zuk siam la ti nia,” an ti a. Vanchung nula chu lei lamah a a thlawk thla a, nausen bulah chuan a tum a, nausen henah chuan, “I hming chu Chhawnabawrahza a ni ang a, I chalah ni leh thla a chuang a, I tah chuan I mittuiah rangkachak a luang chhuak ang a, I nuih chuan tangka I phuh chhuak ang. Nakinah I nu tui chawi a lo hawng ang a, lo hrilh ang che. Tin, lui khu in kan dawn chuan I nu chuan pua che se la, puakpuan hmawr hi tuiah chiah se la, hmalam pawn tial tial, hnunglam thuk tial tial, ti zel rawh se. I nu hnenah chuan engkim I lo hrilh vek dawn nia,” a ti a. Nausen chuan a lo en kiau va, Vanchung nula chuan van lamah a thlawh chhohsan leh ta a.
Nakinah chuan a nu tuichawi chu a lo hawng a, fiah zet mai hian a lo en kiau va, a tawng ta reuh va, “Ka nu, ka hming chu Chhawnabawrahza a ni a, ka chalah ni leh thla a chuang a, ka nuihin tangka ka phuh chhuak ang a, ka tahin ka mittui rangkachakin a luang ang. I nu chuan lui a kan dawnin puakpuan hmawr tuiah chiah se la, hmalam pawn tial tial, hnunglam thuk tial tial, ti rawh se, tiin min siamtuten min hrilh a ni,” a ti ta mai a. A sawi lai chuan a nu chuan mak a ti em em mai a, a lawm em em bawk a. A tawng chu hriat leh a chak a, “Eng a ni Taite? Han sawi leh teh,” a ti a. Nimahsela, nausen te chu a tawng leh thei ta lo va. A thusawi avang chuan a nu chu a hlimin a lawm a. A natna zawng zawngte chu a kiang ta vek a. A rilru hahna zawng zawngte pawh a reh ta vek a.
Phur takin a insiam a, a kawng zawh lai chu a zawh ta hnak hnak a. Nakin deuhvah chuan lui lianpui mai hi an thleng ta a. Daikai theih hmel pawh hi a pu lo va. Chhawnabawrahza nu chuan a fapa thusawi kha a hre reng a, naupuakpuan hmawr chu tuiah chuan a chiah zel a, “Hmalam pawn tial tial, hnunglam thuk tial tial,” a ti zel a. Tichuan harsa lo takin luipui chu an kan thei ta mai a. An kal zel a, nakinah chuan khaw ropui tak mai hi an thleng ta a. Thlenna tur hre lovin an tei an tei a. Veng hmawra hmeithai inah an thleng ta ngawt a.
Hmeithaite chuan Chhawnabawrahza chu a awm a, a nu chu ni tin hian a feh thin a. A feh dawn apiang hian a nu chuan, “Ka pi, ka nau hi lo ti nuiin lo titap hauh suh ang che,” a ti thin a. Pitar chuan a sawi ang tak chuan a tinuiin a titap ngai hauh lo va. Vawi khat chu pitar chuan, “Vawiin chu ka lo titap ang a, ka lo tinui teh reng reng ang, engtin nge a awm teh reng,” a ti a. A nu kal liam veleh chuan Chhawnabawrahza chu a han vel ta a, a mittui chu rangkachak tuiin a luang ta ngiai ngiai mai a, mak a ti hle mai a. “E khai, nautha a nih hi le,” a ti a. Naute chu thlem ban nan artui a chhumsak a, artui chu chhuatah chuan an lum vel a, a tap chu a bang a, a nui leh ta hawk hawk mai a. A nuih zawng chuan tangka a phuh chhuak ta uai uai a, chu veleh pitar chuan, “E khai, nau tha nau tha, hetih vang hi a lo nih hi a nuin tihtah a phal lohva, tihnuih a phal loh ni,” a ti a. A paw lawk a, a tlanbo pui ta daih a. Tlaiah chuan Chhawnabawrahza nu hnathawk chu hah leh chau tak maiin a lo hawng a, an in chu a lo ruak huai mai a, a fapa leh pitar chu an lo awm ta hauh lo mai a. “E….a lo tinuiin a lo titap a nih hi, a van pawi tak em ve aw,” a ti vawng vawng a. A fapa zawng tur chuan a chhuak ve ta nghal a. Rei tak a zawn hnu chuan a ngaihna reng reng a hre ta lo va. Hmeithai pitar inah khan lungngai leh khawhar takin a kir leh ta a, amah chauhvin a awm ta mai mai a.
Pitar khan Chhawnabawrahza chu ram hla takah a tlanbo pui ta daih a, ama fapa angin a nei a. Chhawnabawrahza chu a lo thanglian zel a, a lo tlangval ta a. Tlangval hmeltha tak leh huaisen tak a ni a, a fing em em bawk a. A rualpui zingah tuman an tluk lo va, lal ropui tak a lo ni ta hial a. Tuma neih ve loh sakawr thlaki sen nufa duhawm tak a nei a, a hming a lar phahin a ropui phah hle a. Pitar lo kha chu nu dang a nei ang tih ngaihna reng reng a hre lo va. A nu khan beidawng lovin a phak ang tawk tawkin a zawng reng a, mi ka atangin Chhawnabawrahza lal ropui tak a awm tih a hria a. A lawm em em mai a. A hnena zin turin a kal ta a. Chhawnabawrahza chu a va hmu ta ngei a, a lawm em em a, a nu a tih a inhriattir nghal mai lo va. “I nu ka ni a,” han ti ngawt sela, Chhawnabawrahza chuan a lo awih ngawt dawn si lo va. Rilru inbuan reng rengin a awm a, Chhawnabawrahza inah chuan mikhual thlenin a thleng ta rih a.
Zanah chuan inhnuaia sakawr thlaki sen nufa chu an inhrilhru a, sakawrpui chuan a note hnenah chuan, “Ngawi teh, Chhawnabawrahza pawhin a nu a hriat loh chu!” a han ti a. Chhawnabawrahza chuan a lo hria a, mak a ti rilru hle a. ‘Ka mikhual pitar hi ka nu a lo ni reng emaw ni le,’ a ti rilru a. A inngaihtuah nasa ta mai a. A tukah chuan Chhawnabawrahza chuan a mikhual pitar hnenah chuan, “Ka nu I ni elo?” a ti ta phawng mai a. Ani chuan, “Ni e, Taite. Nang hi ka fapa I ni a, kei hi I nu dik tak chu ka ni e, hun reitak chhung ka zawng tawh che asin,” a ti a. Chu veleh pitar kha a lo tawng thuai a, “Eng thu nge maw I sawi tak mai le, he nu hi hmuh pawh I la hmu ngai si lo va. I sen tet a lo chawi liantu che ka ni si a, min hai ta mai em ni le?” a ti a. Pitarte chu an inhnial buai ta chiam a. An inbakkaih titih ta mai a. Chhawnabawrahza chuan, “Aw le, tunah hian ka fiah ang che u, ka nu tak tak leh tak tak lo chu ka hre thuai mai ang. Kawngka lamah ka ding ang a, nangni pahnih in char lamah in ding ang. Kei ka lo ang reng ang a, ka ka chhungah ngei lut turin hnute tui in insawr siak ang a, ka ka ngei a lo chik luhtir theitu chu ka nu tak in ni ang,” a ti a. Chhawnabawrahza sawi ang chuan an han ti ta a. Pitar khan a han sawr hmasa a, a hnute chu ngil takin a kal phei char char a. Chhawnabawrahza ka a thlen dawn veleh a kawi tlat zel a. A awmah te, a hmaiah te, a banah te a chik berh ta phung a. Mikhualnu chuan a han sawr ve ta a, a kal kawi hle a, nimahsela, a ka a thlen dawn veleh ngil takin a kal a, a ka chhungah ngei chuan a chik lut ta zar zar a. Mikhual nu hnenah chuan, “Ka nu tak I lo ni ngei e,” a ti a. An inkuah vawng vawng a. Pitar hnenah chuan, “Nang, ka nu tak ni hlei lo rei tak chhung ka nu I lo timangang a, dam tlak pawh I nih loh hi,” a ti a. Pitar chu a sat chhum ta hmawk a. Luipui a lenbotir ta daih a. A nu nen chuan hlim takin an awm ta a.
Ni khat chu Chhawnabawrahza chuan, “Ka nu, pa hi ka nei ve emaw chu?,” a ti a. A nu chuan, “Nei e le, I pa chu a tirah chuan hausa tak leh thiltithei tak a ni thin a, nimahsela, a lo rethei ta em em a. Kan ramah tam nasa tak a lo tla vei nen, pem a lo ngai ta a. Ka pai lai che hian kalkawnga kan kal laiin, ka tui a lo hal ta a. Tui chawi tura a kal chu, Kawrpawl hovin an lo man ta a. Nang hi ka hring ta che a, pitar hnenah khan kan awm a. Ka hnathawh hlanin a lo tlanbopui ta daih che a, nasa taka ka zawn che pawhin ka hmu zo ta reng reng lo che a. Ka hmuh leh ngei che ringin beidawng lovin ka zawng reng che a, a tawp a tawpah chuan ka hmu leh ta che a ni hi. I pa chu Kawrpawlho salah a awm ngei ang a, dam pawh a la dam meuh ang e mawi chu le,” a ti a. An nun hlui liam tawh hnu zawng zawngte chu a hrilh ta vek a. A nu tawrhna nasatzia te chu a ngaihtuah a, a nu chu a hmangaih zual sauh va. Duat namen lovin a duat ta a.
Chhawnabawrahza chuan a pa zawn chhuah tum chuan vaiho chu a chah khawm ta chiam a. Vai lal ropui tak takte chu an rawn zawn nul nul hlawm a. An nufa chuan an lo thlir reng a, “Ka nu, ka pa chu a lo tel ve tawh em?,” a ti thin a. A nu chuan, “Tel lo,” a ti zel a. A tawp a tawpah chuan hrenpereng chhete kaih hian a lo kal hne hne a, a nu chuan, “Khu ta khu I pa chu ka hmu e,” a ti ta hlut a. Chhawnabawrahza chuan a zuk man ta thut mai a. Ani chuan a hlau em em mai a, a tal vak a, a tal chhuak a, a tlanbo ta daih mai a. Chhawnabawrahza chuan a zawng a zawng a, a hmu thei ta lo va. A beidawng duh bik lo va, vaiho chu a chah tah leh ta a.
Vaicho chu an lo kal leh ta nguah nguah a. Chhawnabawrahza te nufa chuan an lo thlir reng a, a tawp a tawpah chuan a pa chu a hmu fuh leh ta hlauh va. Chhawnabawrahza chuan a pa a hmuh veleh chuan a chhip samah nghet takin a man a, ani chu a han tal laih laih thin a, nimahsela, a tal chhuak zo ta lo va. A hlau em em mai a, a khur a khur mai a, “Ka pu, hetah hian min that law law mai rawh,” tiin a dil chiam a. Chhawnabawrahza chuan, “Ka that dawn lo che,” a tih pawhin a awih thei lo va. A khur zawih zawih a.
Chhawnabawrahza chuan, “Hlau suh, ka tina dawn lo che, ka inah ka hruai dawn che a ni,” a ti a. Ani chuan hlau leh khur chungin, “Ka pu, I in hmu tlak pawh ka ni lo ve, min chhuah mai rawh,” a ti tlat a. Rei vak lo an inkaih hnu chuan lal in ropui takah chuan an lut ta a. Inchhung an luh chuan thutphah nuam takah an thuttir a, chaw leh sain an hrai puar a, thawmhnaw tha ber ber an haktir a. Chhawnabawrahza chuan, “Kei hi I fapa ka ni alawm,” a ti a. Ani chuan a awih duh chuang lo va. Chhawnabawrahza chuan a nu chu a ko lut a, an han inhmu chu Rairahtea chu thlarau hmu ta ang mai hian a meng awn awn a. Reiloteah hlim leh lawm em emin an inkuah ta vawng vawng a. Thil awm dan zawng zawng chu an inhrilh tawn a. An sawi hlei thei lo va, an hnuk a ulh a, an han tap leh rih thin a. Hlim takin an awm ho va, Rairahtea chu rei tak chhung a cham a, nakinah chuan a hawng ve leh ta a.
Chhawnabawrahza chuan nupui neih zai a rel ve ta a. Ngaihzawng hmeltha deuh mai pakhat hi a nei a, hmelthain fel hle mah se la, an retheih em avangin lalin a han neih meuh atan chuan an iaisak tlat a, an khaw thenawm lawka lal fanu hmeltha tak chu nei turin a nu leh a khuate chuan an ti a. Nimahsela, an khuaa nula hmeltha tak, mirethei fanu chu a duh tlat avangin a nei ta zawk a. Fa pahnih hmeichhia leh mipa a nei a, mipa hming chu Rengtea a ni a. Chutia hlim taka an chhungkua an awm ho dial dial chu ramhuai tur nei hian a itsik ta tlat a. Tihchhiat dan mawlh a ngaihtuah a. Rangkachak sakhiah a chang a, khuaah chuan a lut ta zen zen mai a. Chhawnabawrahza chuan a lo hmuh chuan man atan a it ta tlat a. A sakawr thlaki sen nen chuan an um ta vak a. An umphak lek lek thin a, man theih loh tawkin a awm leh thin a. Man theih loh deuh si hian a tlan a tlan a. Mual let liamah hian sakhi chu putarah a lo chang a, Chhawnabawrahza chuan, “Ka pu, sakhi tlan I lo hmu em?,” a ti a. Putar chuan, “Hmu awzawng lo mai,” a lo ti a. An hmuh loh laiin Sakeiah a chang a, Chhawnabawrahza inring lo lai chu a bei thut a. A ei zo ta vek a. A ei zawh hnu chuan Chhawnabawrahza lemah a chang a, a thawmhnawte chu a inbel vek a, a sakawr chungah chuan a chuang a. Chhawnabawrahzate in lamah chuan a kal ta a.
A TAWP TA
Source: Mizo Thawnthu Vol-2 – Lalhmachhuana Ralte
—————
Part 3: Rengtea